Johann Bernoulli Stichting voor de Wiskunde te Groningen

Jacobus Cornelius Kapteyn 1851-1922

Jacobus Cornelius Kapteyn (Barneveld 19 January 1851 - Amsterdam 18 June 1922) was a professor at the University of Groningen between 1877 and 1921.

[Portrait by Jan Veth, in the background a portrait of Sir David Gill]

Jacobus Kapteyn werd te Barneveld geboren uit de ouders Gerrit J. Kapteyn en Elisabeth Koomans. Kapteyn was negende uit een gezin van vijftien kinderen waarvan velen later een vooraanstaande positie zouden innemen. Hij studeerde wis- en natuurkunde te Utrecht waar hij in 1875 bij C.H.C. Grinwis promoveerde op het proefschrift Onderzoek der trillende platte vliezen. Hij werkte een aantal jaren op de Leidse Sterrenwacht en werd daarna in 1877 hoogleraar "sterrekunde, waarschijnlijkheidsrekening en mechanica" te Groningen. Vanaf zijn aanstelling nam hij het onderwijs in de sterrekunde over van R.A. Mees (1844-1886).

Bij gebrek aan een eigen observatorium deed Kapteyn onderzoek aan fotografische platen van het zuidelijk halfrond, genomen door de Schotse sterrenkundige David Gill (1843-1914), hetgeen leidde tot een beroemde catologus op. Zijn onderzoek richtte zich ook op de Melkweg, waarvan hij als eerste de rotatie ontdekte. Later coördineerde hij vanuit zijn Gronings Sterrenkundig Laboratorium een grootschalig statistisch onderzoek naar de verdeling van sterren in de Melkweg, verdeeld over 40 observatoria. Kapteyn ontving vele onderscheidingen voor zijn werk. Zo ontving hij in 1902 de Gold Medal van de Royal Astronomical Society.

Kapteyn werd in 1902 uitgenodigd door leden van het botanisch instituut om het statistisch werk van Adolphe Quetelet (1796-1874), Francis Galton (1822-1911) en Karl Pearson (1857-1936) op begrijpelijke wijze uit te leggen. Zo kwam hij in contact met het werk van Pearson, hetgeen in 1903 leidde tot Kapteyn's Skew Frequency Curves in Biology and Statistics. Dit werk gaf aanleiding tot een aantal controverses met Pearson (zie Stamhuis en Seneta). De bovengenoemde David Gill was niet blij met deze statistische excursies: “Why a man of special astronomical gifts, like yourself should waste his days in abstract mathematical work which so many men are capable of working at – whilst there are so few to do what you can so well do - I don’t know. After all what is the value or interest of a frequency curve compared with the structure of the universe?”

Drie gebroeders. Cornelius H.C. Grinwis (1831-1899) hoogleraar wis- en natuurkunde te Utrecht, trad op als promotor van drie gebroeders Kapteyn, namelijk

  • Nicolaas Pieter Kapteyn 1872 (leraar wis- en natuurkunde, amateur-tekenaar)
  • Willem Kapteyn 1872 (hoogleraar wiskunde en rector te Utrecht)
  • Jacobus Cornelius Kapteyn 1875.

Zowel Jacobus (1888) als Willem (1894) werden lid van de KAW (nu KNAW). De latere Groningse hoogleraar H.J. Rink (1847-1883) was al in 1871 bij Grinwis gepromoveerd.

Enige publicaties van J.C. Kapteyn

  • Skew Frequency Curves in Biology and Statistics. Published by the Astronomical Laboratory at Groningen, Noordhoff 1903
  • Reply to Prof. Pearson’s criticisms. Recueil des Travaux Botaniques Néerlandais 2 (1906) 216–222
  • Skew frequency curves in biology and statistics. Recueil des Travaux Botaniques Néerlandais 13 (1916) 105–158
  • (met M.J. van Uven) Skew Frequency Curves in Biology and Statistics. Published by the Astronomical Laboratory at Groningen, Hoitsema Brothers 1916
  • First attempt at a theory of the arrangement and motion of the sidereal system. Astrophysical Journal 55 (1922) 302–327

Mathematics Genealogy Project voor J.C. Kapteyn

Tot de promovendi van J.C. Kapteyn hoort ook

  • R. Rijkens, Transformatie en Integratie van de Dynamische Vergelijkingen volgens de Methoden van Hamilton en Jacobi. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen, 18 maart 1887

Literatuur over J.C. Kapteyn

  • A. Blaauw, Jacobus Cornelius Kapteyn. In C.C. Gillespie (ed), Dictionary of Scientific Biography 7 Charles Scibner's Sons (1981) 235-240
  • A. Blaauw, Sitter, Willem de (1872-1934). In Biografisch Woordenboek van Nederland. Huygens ING 2013
  • C. Easton, Persoonlijke herinneringen aan J.C. Kapteyn. Hemel en Dampkring. Orgaan van de Nederlandsche Vereeniging voor Weer- en Sterrenkunde 20 (1921) 112-117; 21(1922) 151-164
  • H. Hertzsprung-Kapteyn, J.C. Kapteyn. Zijn Leven en zijn Werken. Noordhoff 1928
  • J. van der Hoeve: Jan Willem Moll (1851-1933), herdenking in Jaarboek van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (1934) 94-95
  • P.C. van der Kruit en K. van Berkel (eds.), The Legacy of J.C. Kapteyn: Studies on Kapteyn and the Development of Modern Astronomy. Springer 2000
  • P.C. van der Kruit, Jacobus Cornelius Kapteyn, Born Investigator of the Heavens Springer 2014
  • P.C. van der Kruit, De Inrichting van de Hemel: Een biografie van astronoom Jacobus C. Kapteijn Amsterdam University Press 2016
  • A. Pannekoek, J.C. Kapteyn und sein astronomisches Werk. Die Naturwissenschaften 45 (1922) 967–980
  • K. Pearson, A rejoinder to Professor Kapteyn. Biometrika 5 (1906) 168–171
  • W. de Sitter, Jacobus Cornelius Kapteyn (19 Januari 1851–18 juni 1922). Hemel en Dampkring. Orgaan van de Nederlandsche Vereeniging voor Weer-en-Sterrenkunde 20 (1922) 98–110
  • W. de Sitter, Nekrologe Jacobus Cornelius Kapteyn. Jahrsschr. Astron. Gesellsch. 58 (1923) 162
  • I.H. Stamhuis and E. Seneta, Pearson's statistics in The Netherlands and the astronomer Kapteyn. International Statistical Review 777 (2009) 96-117
  • Wikipedia voor J.C. Kapteyn
  • Wikipedia voor W. Kapteyn

[HWB en HSVdS Maart 2021 - in aanbouw]

It is incidentally suggested that when the theory is perfected it may be possible to determine the amount of dark matter from its gravitational effect. (emphasis in original)